Michalkiewicz Kazimierz Mikołaj (1865–1940), administrator apostolski, biskup sufragan archidiecezji wileńskiej. Ur. III w dworku szlacheckim w Hoppeniszkach w pow. wiłkomirskim na Litwie, był synem Justyna i Joanny Klimaszewskiej. Do szkoły średniej uczęszczał w Wilnie. Następnie w l. 1884–8 kształcił się w wyższym seminarium duchownym w Petersburgu, gdzie otrzymał święcenia kapłańskie 23 X 1888. Dalsze studia kontynuował zaocznie, zdobywając w r. 1902 w Akademii Duchownej w Petersburgu tytuł kandydata, a w r. 1908 magistra teologii ze specjalizacją w prawie kanonicznym. Skierowany do pracy duszpasterskiej, pełnił obowiązki wikariusza w Witebsku (1889–90) i w Warkowie koło Dyneburga (1890–1). W r. 1891 został mianowany proboszczem w Birżagolu i dziekanem dekanatu Dolnego Dyneburga. Przeniesiony w r. 1896 do parafii Kronsztadt, pracował jako proboszcz, prefekt gimnazjum, kapelan wojskowy miejscowej twierdzy i wykładowca religii w wyższej szkole oficerów morskich. Rozwinął też działalność społeczno-oświatową: założył szkołę parafialną z nauką języka polskiego i religią w tymże języku, otworzył teatr amatorski wystawiający sztuki w języku polskim, zorganizował towarzystwo dobroczynne. W r. 1902 przeszedł do Mińska Litewskiego na proboszcza parafii Św. Trójcy na Złotej Górce, a od r. 1905 również dziekana mińskiego. Wykorzystując zmienioną sytuację polityczną po r. 1905 wprowadził do szkół naukę religii w języku polskim, wznowił zakazane procesje i nabożeństwa dodatkowe po polsku, otworzył kilka szkół elementarnych, organizował zjazdy duchowieństwa, zbudował szpital i zakład dla starców.
Dn. 10 VII 1908 Pius X mianował M-a administratorem diecezji wileńskiej, skąd władze carskie przed rokiem usunęły bpa Edwarda Roppa. M. przybył do Wilna 15 IX. Wkrótce został kanonikiem gremialnym kapituły wileńskiej i protonotariuszem apostolskim. W tym czasie diecezja wileńska była widownią bardzo ostrej walki pomiędzy Litwinami i Polakami o język kazań i nabożeństw dodatkowych w kościołach. M. wyniósł z domu rodzinnego znajomość obu języków i był dobrze obeznany z problemem. W celu uregulowania trudnej sprawy zwołał w dn. 18–19 II 1909 duchowieństwo Wilna na konferencję. W czasie obrad ustalono, że w parafiach mieszanych księża powinni znać język polski i litewski i w obu językach głosić kazania i prowadzić katechizację. Dla rozwiązywania na przyszłość kwestii spornych powołano pięcioosobową komisję złożoną z 2 księży Litwinów, 2 Polaków i przewodniczącego wyznaczonego przez administratora. W okólniku wydanym 25 IV 1911 M. potwierdził uprzednie uchwały, wyjaśnił, co to znaczy mieszana parafia, i w zależności od proporcji narodowości ustalił 4 kategorie mieszanych parafii, dla których opracował 4 schematy porządku nabożeństw; zarządził też spis katolików wg języka, który przeprowadzono w l. 1911–12. Okólnikiem tym M. uregulował od strony prawnej kwestię języka litewskiego, chociaż w praktyce na tym polu powstawały i później konflikty. M. okazał zrozumienie dla litewskich dążeń narodowych i w innych dziedzinach życia, np. w r. 1917 mianował członkiem kapituły Litwina ks. Józefa Kuchtę.
W czasie pierwszej wojny światowej, wykorzystując swoje stanowisko, wyjednał M. u Niemców pozwolenie na wydawanie „Dziennika Wileńskiego”, który zaczął wychodzić od stycznia 1916, oraz organizował komitety pomocy dla głodującej ludności. Pod koniec wojny zaangażował się w sprawy polityczne po stronie polskiej. Dn. 24 V 1917 podpisał, wraz z 43 innymi przedstawicielami społeczeństwa polskiego, memoriał skierowany do kanclerza Rzeszy Theobalda Bethmann-Hollwega, opowiadając się za przyłączenim Wileńszczyzny do Polski z zastrzeżeniem autonomii dla innych narodowości. Gdy kilku księży litewskich, w tym również kanonik Kuchta, 10 VII 1917 podpisało memoriał polemizujący z tezami polskimi, spotkały ich za to ze strony M-a kary kościelne, przeciw czemu Litwini odwołali się do Rzymu. Nuncjusz bawarski Eugenio Pacelli, którego jurysdykcja rozciągała się na te tereny, uważał, że M. swoją działalnością wprowadza rozdźwięk pomiędzy miejscowe narodowości, i wezwał go do podania się do dymisji, co jednak zdaje się zostało uchylone przez Watykan. Również Niemcy byli niezadowoleni z M-a i 19 VI 1918 wywieźli go do klasztoru benedyktyńskiego w Maria Laach w Nadrenii. W czasie jego nieobecności kapituła wybrała na tymczasowego rządcę diecezji wikariusza kapitulnego Jana Hanusowicza, a 8 XII 1918 objął diecezję nowo mianowany bp Jerzy Matulewicz. M. powrócił z wygnania 26 XI 1918 i wolny od obowiązków administracyjnych oddał się działalności społecznej, m. in. organizując pomoc dla żołnierzy polskich. Dn. 18 VIII 1920 został aresztowany i osadzony na Łubiance w Moskwie, skąd powrócił 22 III 1921.
Bp Matulewicz, doceniając talent organizacyjny M-a i znajomość diecezji, powołał go na wikariusza generalnego, a następnie, aby dać satysfakcję Polakom, przez których sam jako Litwin był często niemile widziany, zaproponował go na sufragana wileńskiego. M. został mianowany tytularnym biskupem Tyatiry 12 I 1923, a sakrę biskupią otrzymał 10 VI t. r. Po zrzeczeniu się diecezji przez bpa Matulewicza, został wybrany 8 VIII 1925 wikariuszem kapitulnym i rządził diecezją do przybycia arcbpa Romualda Jałbrzykowskiego 8 IX 1926. M. jako sufragan zarówno za czasów Matulewicza, jak i Jałbrzykowskiego był wikariuszem generalnym, opiekował się zakonami i stowarzyszeniami w diecezji, do r. 1937 stał na czele związku misyjnego kleru, od r. 1931 był egzaminatorem synodalnym księży, brał udział, najczęściej jako przewodniczący komitetu wykonawczego, we wszystkich większych uroczystościach diecezjalnych. W polskim społeczeństwie wileńskim cieszył się szacunkiem i często był zapraszany do udziału w różnych pracach społecznych, zwłaszcza za czasów bpa Matulewicza. Do żadnej partii politycznej nie należał, ale wyraźnie sympatyzował z ziemiaństwem kresowym.
M. zmarł na zapalenie płuc 16 II 1940 w Wilnie i został pochowany w katedrze wileńskiej w krypcie biskupów sufraganów.
Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Cat, Cichy pracownik Boży, „Słowo” 19.30 nr 256 s. 1; Fajęcki A., Biskupi z naszej Almy, W. 1938; J. E. ks. biskup K. Michalkiewicz, „Dzien. Wil.” 1923 nr 126 s. 3; Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wil. 1912; Ski, Biskup-sufragan wileński J. E. ks. K. M. Michalkiewicz, „Słowo” 1923 nr 39 s. 2–3; [Tołoczko W.] Piotr Kantryba, Po nominacji, „Przegl. Wil.” 1923 nr 4 s. 3–4; Wasilewski L., Litwa i Białoruś, Kr. (1912) s. 245–50, 255–6; Wikariusz apostolski w Wilnie, „Biesiada Liter.” 1908 s. 215–16; – Jankowski C., Z dnia na dzień, Wil 1923 s. 119, 331–2, 386–8; Litwa za rządów ks. Isenburga, Kr. 1919 s. 4–10; Matulewicz J., Dziennik 1918–1925, (tłum. polskie w Arch. Pol. Prowincji Marianów) s. 1–2, 13, 18, 19, 35, 71, 75, 124, 132–5, 160–1, 181, 183–4, 193–4; Stosunki litewsko-polskie w diecezji wileńskiej i nadużycia partii wszechpolskiej. Memoriał duchowieństwa litewskiego, Wil. 1913; – „Kurenda” (Organ Kurii Wileńskiej) 1921–6 (nominacje, komunikaty M-a); „Roczniki Katol.” za rok 1923, spisał N. Cieszyński s. 465–7; „Wiad. Archidiec. Wil.” 1927–39 (nominacje, komunikaty, kronika); – AAN: MWRiOP nr 419 k. 80–83, nr 422 k. 199–200, nr 502; Arch. Gen. Congregationis Marianorum Romae: Matulewicz G., Litterae seu epistolae, acta relationes, petitiones, nominationes aliaque huiusmodi scripta Latina, s. 17, 177–179; B. Centr. Akad. Nauk Lit. SSR w Wil: F. 43, VKF 520, księga posiedzeń kapituły wileńskiej 1912–1932, Catalogus ecclesiarum et cleri dioecesis Vilnensis 1923–1939, Directorium divini officii et missarum pro archidioecesi Mohiloviensi nec non pro ecclesiis Minscensibus 1886–1908 (również wykazy duchowieństwa).
Tadeusz Górski